Weryfikacja transakcji u kontrahentów podatnika a przewlekłość postępowania

Problem długotrwałego prowadzenia postępowania w przedmiocie zwrotu podatku od towarów i usług dotyka wielu podatników. Stanowił m.in. przedmiot rozpoznania w sprawie przed NSA, zakończonej prawomocnym wyrokiem z dnia 20 września 2017 r. (I FSK 1993/15). Wyrok ten wskazuje istotne przesłanki uznania postępowania za przewlekłe.

Z perspektywy podatnika niezasadne było niezwrócenie kwoty podatku w terminie pomimo tego, że przeprowadzona u podatnika kontrola podatkowa nie dała podstaw do wstrzymania zwrotu, a ustalenia organów skarbowych w Czechach potwierdziły dokonanie transakcji oraz fakt posiadania przez spółkę towaru, który został wysłany do kontrahenta zagranicznego. Podatnik podnosił, że organ podatkowy wszczął kontrole podatkowe w zakresie zasadności deklarowanego zwrotu VAT. Następnie jednak kolejnymi postanowieniami i zawiadomieniami organ podatkowy dokonywał przedłużenia terminu kontroli podatkowych oraz zwrotu VAT z uwagi na oczekiwanie na wyniki czynności, postępowań, kontroli dokonywanych przez inne organy.

 
Podatnik na podstawie art. 141 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r. Ordynacja podatkowa (dalej: O.p.) wniósł do Dyrektora Izby Skarbowej ponaglenie na przewlekle prowadzenie postępowania w przedmiocie zwrotu VAT m.in. za sierpień, wrzesień, października 2013 r., jednakże organ odwoławczy zakwalifikował ponaglenie jako bezzasadne. Podatnik wniósł zatem skargę do WSA.

 
WSA w Gliwicach wyrokiem z dnia 20 maja 2015 r., (III SAB/Gl 6/15) uznał zasadność skargi. W uzasadnieniu przedmiotowego wyroku odwołał się m.in. do treści art. 274c O.p. i wskazał, że weryfikacja zwrotu VAT umożliwiała organowi podatkowemu podjęcie w znacznym stopniu samodzielnych działań w celu sprawdzenia transakcji u kontrahentów podatnika. zdaniem Sądu, organ podatkowy mógł  sam zbadać okoliczności, które są w jego mniemaniu istotne dla sprawy, szczególnie gdy korzystanie z pomocy prawnej innych organów było nieskuteczne bądź nieefektywne, a z całą pewnością długotrwałe.

 
WSA zaznaczył,  że w przedmiotowej sprawie organ podatkowy występował do innych organów o przeprowadzenie weryfikacji kontrahentów podatnika i oczekiwał na zweryfikowanie ich dalszych kontrahentów, gdy tymczasem współdziałanie powinno dotyczyć przede wszystkim transakcji, jakich podatnik dokonał z kontrahentami. Poza zakresem kontroli powinny być ustalenia dotyczące innych podmiotów, których rzeczone transakcje nie dotyczą, a które w istocie stały się przyczyną przedłużania postępowania w przedmiotowej sprawie.

 
Sąd podkreślił, że organy podatkowe mogą w szczególności odroczyć zwrot VAT w razie kontroli podatnika, w tym w odniesieniu do weryfikacji transakcji z kontrahentami, do których zbadania wymagane jest prowadzenie stosownych czynności, jednak w rozpatrywanej  sprawie takiej weryfikacji zabrakło. Działania organu podatkowego ograniczyły się jedynie do wszczęcia kontroli podatkowych i występowania do innych organów podatkowych oraz wielokrotnego przedłużenia kontroli podatkowych i zwrotów VAT, powodującego upływ od chwili wszczęcia kontroli podatkowej do dnia rozprawy przed sądem pierwszej instancji 18 -20 miesięcy. W ocenie WSA, tak długi czas niezałatwienia sprawy w zakresie zwrotu VAT, a przy tym niewskazanie aktualnie prowadzonych realnych czynności świadczyło o przewlekłości.

 
NSA, do którego skargę kasacyjną od powołanego wyroku wniósł organ podatkowy, z uwagi na uchybienia w czynnościach WSA uznał zasadność skargi kasacyjnej, jednak na temat realizacji przesłanek przewlekłości miał podobne zdanie co Sąd pierwszej instancji.

 
Przyznał, że Sąd pierwszej instancji prawidłowo ocenił, iż przewlekłe postępowanie ma miejsce wówczas, gdy organ podatkowy podejmuje działania, ale robi to opieszale lub skuteczność podejmowanych czynności jest wątpliwa, w tym w szczególności gdy organ podejmuje czynności nie zmierzając wprost i skutecznie do finalnego załatwienia sprawy, gdy postępowanie trwało dłużej niż było to konieczne do wyjaśnienia okoliczności faktycznych i prawnych będących istotnymi dla rozstrzygnięcia sprawy. NSA podkreślił, że ustawodawca nie określił w jakich sytuacjach można mówić o przewlekłości postępowania. W piśmiennictwie i orzecznictwie przyjmuje się jednak, że z przewlekłość występuje, gdy postępowanie jest prowadzone w sposób nieefektywny, poprzez wykonywanie czynności w dużym odstępie czasu, bądź wykonywanie czynności pozornych, powodujących, że formalnie organ nie jest bezczynny, bądź też mnożenie czynności dowodowych ponad potrzebę wynikającą z istoty sprawy (por. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, Komentarz, pod red. R. Hausera i M. Wierzbowskiego, Warszawa 2011, s. 69-70 oraz wyrok NSA z dnia 7 marca 2013 r., II OSK 34/13).

 
Niemniej jednak NSA wytknął, iż Sąd pierwszej instancji nie prześledził konkretnych działań podejmowanych przez organ podatkowy w tej sprawie i nie wskazał dlaczego uważa, że działania te były przewlekłe, a jedynie ogólnie stwierdził, iż organ podatkowy występował do innych organów podatkowych o przeprowadzenie weryfikacji kontrahentów Spółki, oczekiwał na zweryfikowanie ich dalszych kontrahentów i nie poczynił ustaleń wobec samego podatnika.

 
NSA zaznaczył, że weryfikacja rozliczenia podatnika odbywała się w ramach kontroli podatkowych wszczętych w zakresie deklarowanych przez podatnika zwrotów VAT za wymienione wyżej okresy, zaś cel kontroli podatkowej jest szerszy od czynności sprawdzających. Sąd zgodził się więc z organem podatkowym, że niekiedy, bez zbadania wcześniejszych i późniejszych etapów transakcji związanych z jej przedmiotem nie ma możliwości oceny zgodności działań kontrolowanego z prawem podatkowym. Ma to odniesienie szczególnie do transakcji tym samym towarem pomiędzy wieloma podmiotami. NSA zaznaczył jednak ostatecznie, że powyższe nie oznacza, iż organ podatkowy może podejmować działania w sposób pozorny czy nieefektywny.

dr Joanna Kiszka
joanna.kiszka@isp-modzelewski.pl
tel. (32) 259 71 50

Źródło: http://www.isp-modzelewski.pl/component/content/article?id=940&start=6